Peki neden bu kadar dikkat çekici, neden önemli bu antioksidanlar?
Öncelikle, antiOKSİDAN kelimesindeki OKSİDANlar neymiş, oradan başlayalım.
OKSİDANLAR; BSTS/ Veteriner Hekimleri Terimleri Sözlüğünde; ''Bir oksidasyon-redüksiyon reaksiyonundaki elektronların alıcısı'' olarak tanımlanmıştır. Serbest radikaller olarak adlandırılan ve normal metabolik faliyetlerimiz sırasında (ör: besinlerin enerjiye dönüştürülmesi, mitokondrideki ETS), ya da çeşitli iç ve dış etkenlere bağlı ( enflamasyon, solunumsal patlama, UV ışınlar, çevre kirliliği, sigara dumanı...) olarak vücudumuzda meydana gelen, çiftlenmemiş bir elektrona sahip moleküllerdir. Kısacası günlük faaliyetlerimiz sırasında vücudumuzda meydana gelmektedirler.
Şimdi gelelim çiflenmemiş bir elektron hadisesine! Bu tek elektronu bulunan serbest radikallerin, gidip sağlıklı moleküllerimizden bir elektron aşırmak suretiyle hasara yol açmak gibi kötü bir eğilimleri vardır ki biz bu duruma OKSİDATİF STRES diyoruz. Amaçları o tek elektronlarını çiftleştirmek.
Peki bu serbest radikallerin etkileri nelerdir diye sorarsanız, belli başlı bazı etkileri: Yaşlanma, Kalp-damar hastalıkları, çeşitli kanser türleri, katarakt, bağışıklık sisteminde zayıflama, sinir sistemi dejeneretif hastalıkları.... diye devam eden bir liste karşımıza çıkacaktır.
Şekildeki serbest radikalin çiftlenmemiş bir elektronu mevcut. Bu radikal eğer şanslıysak bir antioksidan molekül ile karşılaşacak ve antioksidan molekülün ona bir elektronunu bağışlaması ile hırsızlık huyundan vazgeçecektir.
Serbest radikaller de kendi içlerinde, reaktif oksijen türevleri, reaktif nitrojen türevleri, toksik olan ama radikal olmayan moleküller (H2O2 aka: hidrojen peroksit) gibi çeşitlere ayrılmakta fakat sanırım konuya giriş için şimdilik bu kadar serbest radikal yeter!
Peki nedir Antioksidanlar?
Serbest radikallerin neden olduğu oksidasyonları önleyen, serbest radikal yakalama ve stabilize etme yeteneğine sahip maddelerdir. Endojen ve eksojen kaynaklı olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
Enzim olanlara örnek (endojen); Süperoksit dismutaz, katalaz, glutatyon peroksidaz, hidroperoksidaz....
Enzim olmayanlara örnek (endojen); Melatonin, seruloplazmin, miyoglobin, bilirubin, glutatyon, ferritin,...
Eksojen olanlara örnek; Vitaminler, Gıda ile alınan antioksidanlar ve ilaçlar sayılabilir.
Ayrıca antioksidanların birçok kullanım alanından biri de gıda sektörüdür. Çünkü besinlerde lipid peroksidasyon dediğimiz süreç sonunda, tat ve kalitede, ekşimiş, bayat tat, gıdanın rengi ve dokusunda değişim, içerdiği esansiyel yağ asitleri ve vitaminlerin yapısında bozulma meydana gelmektedir. Bu besinlerin tüketilmesi ise gıda zehirlenmeleri, zeka geriliği ve kalp hastalıkları gibi birçok kötü sonuç doğurabilmektedir.
Gıdaları saklarken lipid peroksidasyondan korumak için, bir yöntem de antioksidanların eklenmesidir. Bu eklenen antioksidanlar genellikle sentetik antioksidanlar olan BHT, BHA ve PG'dir. Fakat son yıllarda yapılan çalışmalarda bu sentetik antioksidanların kanserojen etki gösterebileceği de bildirilmiştir. Bu nedenle hem gıda olarak tüketim amaçlı, hemde besin maddelerinin saklanması sırasında lipid peroksidasyonu önleme amaçlı doğal antioksidanların kullanılması gündeme gelmiştir.
Blogumda, bu doğal antioksidanları ve yararlarını, tüketim miktarlarını, antioksidanların tarihini kısacası antioksidanlarla ilgili temel bilgileri paylaşacağım.
Aslı Aydoğdu
